Wojciech Kudyba "Wiersze wobec Innego", Towarzystwo Przyjaciół Sopotu, Sopot 2012, str. 174
Wojciech Kudyba - (rocznik 1965) ur. w Tomaszowie Lubelskim, mieszka w Nowym Sączu. Poeta, krytyk, eseista, badacz literatury. Prof. nadzw. w Katedrze Literatury Współczesnej Uniwersytetu Kardynała S. Wyszyńskiego w Warszawie, członek Komisji Języka Religijnego PAN i Towarzystwa Naukowego KUL. Laureat konkursów poetyckich (m.in. R.M. Rilkego w Sopocie i K.I.Gałczyńskiego w Praniu), a też w 2005 r. nagrody Fundacji im. J.S. Pasierba za poezje i eseje. Dotąd opublikował sześć zbiorów poetyckich, w tym ostatnio Gorce Pana (2008) i Ojciec się zmienia (2011). A z początkiem tego roku ukazał się wielce interesujący tom esejów Wiersze wobec Innego. Przyjrzyjmy się tej książce.
Rzecz wyszła w Bibliotece Krytyki dwumiesięcznika literackiego "Topos". Publikację poprzedza odautorski wstęp, zaś domyka indeks nazwisk, dzięki któremu szybciej zlokalizujemy poszukiwanych twórców. A na celownik wziął ich Wojciech Kudyba niemało. Nie tyle samych poetów (w znaczeniu biograficznym czy środowiskowym), co ich utwory. Eseje mieszczą uwagi krytyczne wierszy między innymi Zbigniewa Herberta, Tadeusza Różewicza, Czesława Miłosza, Karola Wojtyły, Janusza S. Pasierba, Julii Hartwig, Ewy Lipskiej, Adama Zagajewskiego, Wojciecha Wencla, Przemysława Dakowicza, Jarosława Jakubowskiego, Wojciecha Kassa, Krzysztofa Kuczkowskiego, Wojciecha Gawłowskiego oraz Eugeniusza Tkaczyszyna-Dyckiego - by poprzestać na współczesnych. Gdyż znajdziemy tu także krótkie odwołania lub całe akapity poświęcone poetom wcześniej żyjącym - a wszystko wedle klucza pisanych szkiców - choćby Kamila Cypriana Norwida, Adama Mickiewicza czy Bolesława Leśmiana.
Nadto przywoływane lub cytowane często są postaci znaczące w szeroko pojętej przestrzeni kulturowej - pisarzy, filozofów, świętych, ideologów, krytyków i kogo tam jeszcze. Przeto wyjdą nam na spotkanie również m. in. Fiodor Dostojewski, Witold Gombrowicz, Jerzy Zawieyski, Jan Ewangelista, Jean-Paul Sartre, Max Scheler, Józef Tischner, Martin Buber, Gabriel Marcel, Emmanuel Levinas, Karol Marks, Fryderyk Engels, Wiesław Juszczak, Witold Kopaliński, Zofia Zarębianka.
Cała ta lista (i tak potraktowana wybiórczo) ma nam uświadomić, jak rozległe są konotacje esejów W. Kudyby, jak głęboko sięga po zdobycze myśli twórców niestannie poszerzających nasze postrzeganie świata, a zwłaszcza złożoność wytworów wyższych, koronujących kulturę dzięki wizyjności - za pomocą słowa pismem utrwalonego. W tym przypadku zwieńczenia korony - czyli poezji.
Na froncie okładki mamy reprodukcję obrazu "Święty Hieronim w pracowni", którego autorem jest Nicolo Antonio Colantonio. Słynny obraz przedstawia scenę pośród ksiąg - świętego (Kościołów - katolickiego, prawosławnego i koptyjskiego, apologety chrześcijaństwa) wyjmującego drzazgę z łapy lwa. Trudno o jawniejszą sugestię intencji autora, "ukrytej" w symbolice. I warto pójść tym tropem.
Dlaczego? Gdyż jest on znaczący, jeśli nie prymarny, dla przewodów myślowych W. Kudyby. Bowiem czytając książkę poruszać się będziemy w "dziedzinach boskich", ocierać się o tajemnice ludzkiego bytu, których racjonalność umysłu ogarnąć nie może.
Autor zaznacza we wstępie: Materiałem badawczym stały się w niniejszej książce współczesne liryki, czytane jako zapis doświadczenia spotkania z Innym. Mniej interesował mnie status ich autorów w systemie literackim, bardziej - intensywność zapisu przeżycia, niejednoznaczność doświadczenia, jednym słowem to, na ile dany wiersz wzbogaca nasz sposób widzenia inności, komplikuje i uwielostronnia spojrzenie. Starałem się wybierać utwory w taki sposób, by można było trakotować je jako reprezentacje pewnego charakterystycznego sposobu postrzegania problematyki inności.
Książka zawiera piętnaście esejów, opatrzonych ponad dwustoma (!) przypisami. Gęstość przypisów nie dziwi, gdy uświadomimy sobie, iż z założenia to rzecz wiedziona z rewirów krytycznych - i to w kategoriach nielekkich, ponadstandardowych. Autor odwołuje się tu do badań literackich nawiązujących do nurtu cultural studies (termin ukuty przez Richarda Hoggarta, angielskiego teoretyka literatury). Przeto prezentowany dyskurs badawczy nie obejdzie się bez uwzględnienia współczesnych narracji literaturoznawczych, zderzymy się z antropologią literatury, odniesieniami do filozoficznego dialogu, a także z kulturową opresyjnością.
Jednak eseje te, nie zapominajmy, wyszły spod pióra (jak się onegdaj mówiło, ale któż dziś, poza wyjątkami, używa tradycyjnych piór?) nie tylko profesjonalnego badacza literatury, ale też - dla mnie przede wszystkim - poety. I to niepośledniego. Ów dualizm ról ma dla tej książki kapitalne znaczenie. Bowiem chłodne oko naukowca nie zawsze dostrzec potrafi to, co widzi sam poeta, co i jak czuje. Naturalnie obszarem uprawianym jest tu - by skwitować ogólnikowo - krytyka jako taka. Tu wątpliwości nie ma. Lecz, co raz jeszcze podkreślam, bez udziału poetyckiego talentu najprawdopodobniej nie miałyby takiej "mocy" proponowanej lektury.
Poza tym, jak się wydaje, W. Kudyba świadomie zrezygnował z eksponowania "narzędziowni" badawczej, jakże często przez naukowy żargon mętnej, starając się zachować klarowność myśli. To również należy autorowi policzyć na plus. Jak i to, że nie stroni od zdarzającej się w tekstach ironii, pewnego dystansu (wobec powagi omawianych spraw) - dających czytelnikowi szansę odetchnąć. Trochę też analiza utworów przypomina tu śledztwo prowadzone z rozmachem i zaskakującym ostatecznymi wnioskami.
I ta ujmująca prostotą dedykacja książki: Wszystkim, którzy uczyli mnie czytać.
Cóż, chciałoby się częściej mieć do czynienia z tak ciekawym (przez demonstrowaną świeżość postrzegania) i kompetentnym pisaniem o poezji.
To stanowczo niebanalna rzecz krytyczna - otwarta na nowe przestrzenie interpretacyjne.
A zatem - Kudyba? No chyba!
Wojciech Kudyba "Wiersze wobec Innego", Towarzystwo Przyjaciół Sopotu, Sopot 2012, str. 174
Wanda Skalska
Przeczytaj też recenzję tomu poetyckiego W. Kudyby Ojciec się zmienia w "porcie literackim" naszego portalu (kwiecień 2011)
