Andrzej Turczyński „Koncert muzyki dawnej”, Wydawnictwo FORMA, Szczecin-Bezrzecze 2011, str. 110
Gra na wielu klawiaturach
To nie jest książka dla tych, co się łatwo poddają, pierwsze zdania, akapity, strony są tu jak brzeg lasu z gęstwiną pokrzyw, łopianów i kolczastych jeżyn. Trzeba wziąć spory rozpęd i głęboki wdech, żeby wedrzeć się w ten las, w ten tekst, w te niekończące się zdania-akapity o wielopiętrowej, momentami nieostrożnej składni (zwłaszcza gdy wkracza się w tę książkę wprost z naszej potocznej językowej codzienności, w której coraz rzadszym zjawiskiem są poprawnie zbudowane zdania podrzędnie złożone).
Cierpliwego czytelnika czeka jednak nagroda: opowieść smaczna i treściwa, zmysłowa i abstrakcyjna jednocześnie. Powolna, nasycona opisem narracja prowadzi przez obrazy, jakby z galerii starych mistrzów, czasem są to kobiety jakby z płócien Vermeera, to znów Brueglowskie zabawy na lodzie. Poruszająca wyobraźnię dbałość o szczegół, o detal. Te osobliwe opisy, stanowiące często wartość autonomiczną, niczym klejnoty wprawione w materię opowiadania, uruchamiają wszystkie zmysły, od wzroku do smaku, aż się nie chce, żeby się coś zaczęło dziać – choć dzieje się dużo, choć zrazu niepostrzeżenie. Dopiero skończywszy tę krótką powiastkę uświadamia sobie czytelnik, że miał do czynienia z iście barokową fabułą.
Grzeszna namiętność starego genialnego kantora (nie, to nie Jan Sebastian – ale prawie) do niewidomej flecistki (jakże lubieżny opis ust i dłoni dotykających fletu) splata się z intrygami w salonach władzy, gdzie swoje błyskotliwe role odgrywają osiemnastowieczni celebryci: amoralny kastrat o boskim głosie, Giancarlo Firenzzio, i mezzosopranistka Malabocca, kochanica papieża. Mroczne knowania szalonego prałata o mentalności Savonaroli kończą się efektownym kulminacyjnym morderstwem w dniu Świętej Łucji, krwawym tumultem i żarem płonącego stosu.
Być może jednak główną bohaterką Koncertu muzyki dawnej jest właśnie Ona – Muzyka, wieczna i niezmienna w płynnym i przemijającym świecie. Muzyka boska i diabelska, wieczna idea, koincydencja wolności i rygoru, najdoskonalsza forma metafizyki, godząca rozum i serce, a jednocześnie od nich wyzwolona, wznosząca się ku niebu, lecz także gotowa na rubaszne spotkanie z solidnym pierdnięciem. Melodyczny splot barokowej fugi słychać również w języku tej opowieści, w owych piętrzących się frazach, zdaniach i akapitach.
Wrażenie bycia we wnętrzu tego świata, pośród namacalnych i żywych realiów, jest jednak tylko złudzeniem, owocem skutecznej filologicznej staranności, demaskowanym w tych miejscach narracji, w których ujawnia się perspektywa współczesna, autokomentarz i dystans, a tekst okazuje się narracyjnym wielogłosem, rekonstrukcją sporządzoną za pomocą kompilacji fikcyjnych źródeł wiedzy – wydobytych z zakurzonych archiwów listów, dokumentów, wspomnień, domniemań... Czasem zaskakują, kpiące z chronologii, literackie aluzje do Manna, Wittgensteina, Mickiewicza... Andrzej Turczyński zaprasza czytelnika do gry, której areną jest intelekt i wyobraźnia, metafizyka i zmysły.
Smacznego!
Andrzej Turczyński „Koncert muzyki dawnej”, Wydawnictwo FORMA, Szczecin-Bezrzecze 2011, str. 110
Wojciech Czaplewski
