Paweł Laufer - mistrz mistyfikacji

Rok temu, dokładnie 23 grudnia 2010 r., opublikowaliśmy na naszym portalu (dział "port literacki") recenzję Butów Mesjasza niejakiego Kostii Berezina w tłumaczeniu Pawła Laufra. Jak się okazało, tłumaczenie owe to piękny humbug. Rzekomy translator rzekomo zaginionego w 1943 r. rękopisu stworzył tekst, przydając mu cech historycznego i literackiego prawdopodobieństwa. Też dałam się nabrać. To chyba najprzedniejszy żart w polskiej literaturze od 1923 r., gdy to E. Kozikowski wspólnie z E. Zegadłowiczem nakładem oficyny drukarskiej Franciszka Foltyna w Wadowicach opublikowali Antologię poezji murzyńskiej Niam-Niam.

Jak informował później publicznie E. Kozikowski, był to typowy apokryf, któremu nadaliśmy pozory autentyczności, opatrując go nawet wstępem o charakterze naukowej dysertacji.
Nadeszły listy – wspomina E. Kozikowski - od szeregu profesorów: Józefa Kallenbacha, Juliusza Kleinera, Aleksandra Brüknera, Jana Łosia, wyrażające uznanie dla tłumaczy za podjęte trudy... Tylko jeden jedyny Tadeusz Sinko poddał w wątpliwość oryginalność tekstów „murzyńskich”. Słynną na on czas historię przywoływał Melchior Wańkowicz w Karafce La Fontaine'a.

A jak się rzecz miała z Butami Mesjasza K. Berezina?
Moja recenzja zaczynała się tak:
"Mam przed sobą książkę niezwykłą, której tekst odnaleziono w r. 2007 w archiwach Biblioteki Petersburskiej, po ponad sześćdziesięciu latach poszukiwań. Mowa o Butach Mesjasza. Traktacie o podniesieniu rzeczy zdegradowanej Kostii Berezina. Ów fabularyzowany poemat filozoficzny podjął się przełożyć i opracować Paweł Laufer. A opublikowało, ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Wydawnictwo FORMA w Szczecinie.
Sam autor poematu jest mało znany, niemal tajemniczy. Nie wiemy nawet w którym roku się urodził. Wiadomo tylko, że przyszedł na świat z początkiem XX wieku w Babajewie między Sankt-Petersburgiem a Wołogdą. Zmarł zaś w Kowanówku w Wielkopolsce w 1943 r.
Ułamki wiedzy o autorze jednak się zachowały, jak informuje Paweł Laufer w "Apendyksie" Butów Mesjasza. Źródłem tej wiedzy jest książka Sto dni Proroka barona Gotfryda von Waldenbauma. Z niej to m. in. dowiadujemy się, że ojcem K. Berezina był Rosjanin, dróżnik, zaś matka z pochodzenia była Polką - zajmującą się gospodarstwem. Jako nastolatek wstąpił do prawosławnego klasztoru Aleksandra Newskiego, by po roku wystąpić i wrócić do rodzinnego miasteczka. Poźniej w niewiadomych okolicznościach trafia do Papignon w południowej Francji, wreszcie do Lublina. Na koniec ląduje w sanatorium dla gruźlików w Puszczy Nadnoteckiej, gdzie po długiej chorobie umiera 16 kwietnia 1943 r."
A po bliższym omówieniu zakończyłam:
"Zastanawiając się nad tym wydarzeniem - gdyż za takie uznać należy odnalezienie, przetłumaczenie oraz wydanie tego poematu prozą - dochodzę do wniosku, iż Paweł Laufer powinien za swoje dokonanie otrzymać medal. I to nie z kartofla, a ze szczerego złota. W każdym razie historia literatury to doceni. I pewnie wielu czytelników dostrzegających oryginalną formę i myśl K. Berezina uzna zasługę szperaczo-tłumacza. Także wydawcy należy przybić piątkę."

W ciągu minionego roku czas "przykrył" wywołaną książkę innymi wydawnictwami, gdy tu raptem wpada w ręce listopadowa "Lampa" (11/2011), publikująca obszerny wywiad z Pawłem Laufrem pt. "Ewangelia złomowiska" - przeprowadzony przez Patrycję Janowską i Kazimierza Malinowskiego. Aż podskoczyła mi temperatura i ciśnienie. Co za historia! Buty Mesjasza okazały się od "a" do "z" mistyfikacją!
Zaraz odszukałam notatki sporządzane w trakcie lektury tegoż poematu. I jest przypis na marginesie: "Być może mamy do czynienia ze zwodem, ale zdają się temu przeczyć dane faktograficzne". Cóż, owych danych, przyznaję, nie sprawdziłam. Siła misternie "uknutego" tekstu była zbyt wielka...

W wywiadzie udzielonym "Lampie" P. Laufer cytuje fragment mojej recenzji  - gdzie wyrażam żal, iż szkoda, że poemat nie ukazał się drukiem zaraz po jego powstaniu, gdyż niewątpliwie miałby wpływ na ówczesne nurty literackie. Podtrzymuję moją opinię i w nowym świetle. W ogóle raz jeszcze przyznać muszę, że nadal jestem pod wrażeniem utworu - i to bez względu na formalną zmianę jego kwalifikacji. To po prostu bardzo dobry artystycznie tekst.

Gratuluję Pawłowi Laufrowi tak inteligentnie przeprowadzonego żartu. Koronkowa, wysokiej próby robota! Medal już nie złoty, a platynowy się należy.
A że (z innymi recenzentami) dałam się nabrać? Nie żałuję.
Prawdę mówiąc - chciałabym częściej w ten sposób być nabierana. Bo, poza wszystkim, ujawniona mistyfikacja dobrze świadczy o sile i kondycji literatury jako takiej.

Wanda Skalska

Kim jest autor, zdemaskowany mistrz mistyfikacji? Info z Wikipedii:

Paweł Laufer - (rocznik 1980) ur. w Obornikach Wielkopolskich; filozof, pisarz i publicysta, absolwent i doktorant na Wydziale Filozofii Teoretycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Zastępca redaktora naczelnego miesięcznika "Kultura Enter". Publicysta radiowy w cotygodniowej audycji "Laboratorium opinii" na antenie PR Lublin. Pisze do czasopism polskich i zagranicznych oraz do gazet codziennych. Publikował w Przeglądzie Filozoficznym PAN. Członek zespołu przygotowującego pierwszą i drugą aplikację Lublina w konkursie Europejska Stolica Kultury 2016 (ds. Wschodu). Laureat nagrody kulturalnej Radia Lublin "Żurawie" 2009 w kategorii "słowo", a też Prezydenta Lublina za osiągnięcia w dziedzinie twórczości artystycznej przyznanej w ramach podsumowania sezonu kulturalnego 2008/2009. Przed Butami Mesjasza (2010) opublikował Miasto na prowincji (2004).

• Prev
• Next